Washington merkezli “İnsan Hakları Kuruluşu” olan Freedom House’un her yıl yayınladığı “Dünya Özgürlük Raporunda” İsrail yüksek puan ile “özgür ülke” statüsünde yer almaktadır. Kuruluş bu raporu yayımlarken, İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında gerçekleştirdiği atakları, toprak gasplarını göz gerisi ederek kıymetlendirme dışında tutmaktadır. Son günlerde ise İsrail, sokaklardaki şiddet olayları, protestolar, tutuklamalar ile dünya gündeminin ön sıralarında yer almaktadır.
Tarihinin en büyük isyanı
3,5 yıl içinde beşinci defa erken seçime giren İsrail’de Arap zıddı ırkçılardan oluşan son hükümet Netanyahu liderliğinde kurulmuştu. İsrail tarihindeki en sağcı koalisyonlu hükümet misyona başlar başlamaz Tel Aviv caddeleri daima protesto şovlarına sahne olmaktadır. Hakkında yolsuzluk belgeleri bulunan Netanyahu aleyhinde geçmişte de her Cumartesi kitlesel şovlar düzenlenmekteydi. Son olarak yargı ıslahatı ismi altında İsrail Parlamentosu’na (Knesset)sunulmak istenen yasal düzenlemeye karşı Ocak ayından bu yana süregelen protesto şovlarına iştirak son günlerde daha da arttı. Yüzbinlerce İsrail vatandaşı yasa teklifinin iptalini ve Netanyahu’nun istifasını istemektedir. Geçtiğimiz hafta sonu yalnızca Tel Aviv’de 200 bin kişi sokaklara çıkmıştır. İsrail kurulduğu günden bugüne, böylesine büyük kitlesel olaylar hiç yaşanmamış ve daha evvel hiç bu kadar çok insan bu kadar kısa müddette şov yapmak için dışarı çıkmamıştı.
Netenyahu kalkan yapmak istiyor
İsrail vatandaşlarının ağır reaksiyon gösterdiği yasa tasarısına nazaran “ulusal başkanların misyona uygun olmaması” tarifi büsbütün değişiyor. Bu doğrultuda Başbakan’ın vazifeden alınması, kabinenin dörtte üçünün ruhsal yahut fizikî olarak misyona devam edemeyeceğini onaylanması kaidesine bağlanmaktadır. Hakkında üç yolsuzluk evrakı bulunan Netanyahu, bu maddeyi adeta kendine kalkan olarak kullanmak istemektedir. Bunun yanında yasa ile Yüksek mahkemenin yasama ve yürütme üzerindeki kontrol yetkisi azaltılmaktadır. Ayrıyeten yargıçların seçimi de hükümetin denetimine geçmektedir. Çok sağcı Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir de yasanın geri çekilmesine şiddetle karşı çıkmakta, polisin göstericilere karşı fazla sabırlı davrandığını lisana getirmektedir.
Tasarının geri çekilmesi davetinde bulunan Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın, Başbakan Netanyahu tarafından vazifeden alınmasıyla protestolar daha da şiddetlenmiştir. New York Başkonsolosu Asaf Zamir misyonundan istifa etmiştir. Mart ayı başında Hava Kuvvetleri özel birlikte vazife yapan savaş pilotları eğitim faaliyetlerini bırakmış fakat kumandanların devreye girmesiyle görevlerine geri dönmüşlerdir. Yedek askerler dahi misyona gitmeyip protestolara katılmaktadır. İsrail medyasına nazaran yüzlerce savaş pilotu, siber ve istihbarat ünitesi yedekleri, özel kuvvetler de dahil olmak üzere yedek kuvvetlerdeki binlerce asker ve subay, yasa geçerse misyona gelmeyeceklerini belirtmiştir. Histadrut Personel Sendikasının genel greve davetinin akabinde İsrail’in dünyaya açılan kapısı Memleketler arası Ben Gurion Havalimanı’nda uçuşlar iptal edilmiş ardından birçok ülkede Tel Aviv seferlerini askıya almıştır.
Durumun vahameti artınca Cumhurbaşkanı Herzog toplumsal medya hesabından bir paylaşım yapmıştır: “İsrail halkının birliği için sizi derhal, yeni düzenlemeyle ilgili yasama sürecini durdurmaya çağırıyorum. Tüm İsrail halkının gözleri sizin üzerinizde.” Beyaz Saray idaresinin de baskısı ile Netanyahu yargı ıslahatını askıya almak zorunda kalmıştır. Lakin bu geri adım da protesto şovlarını durdurmaya yetmemiştir.
Silahlanma çağrısı
Bir öbür yandan ıslahat paketine takviye veren binlerce hükümet yanlısı, “solcular kazandığımız seçimleri çalamayacaksınız, biz anarşist değiliz, çoğunluğuz ve kazanacağız” sloganları ile Kudüs’teki Knesset ve Yüksek Mahkeme önünde büyük bir şov yaptı. Irkçı çok sağcı Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir dahil olmak üzere birtakım Bakanlar ve milletvekilleri de şova katılmıştır. Ben-Gvir’in miting esnasında sarf ettiği şu kelamlar krizin uzun müddet devam edeceğini işaret etmektedir. “Bugün koalisyon liderleri toplantısındaydım ve gerçek şu ki, ıslahatı oylamanın değerli olduğunu düşündüğüm için kalbimden hükümetten ayrılmaya karar vermiştim. Artık ise anarşistlere teslim olmamamız gerektiğini düşündüm ve hala tıpkı şeyi düşünüyorum. Dışarı çıktım ve anarşistlerin gösterisini gördüm ve fark ettim ki istifa edersem onlara zafer kazandıracağım. Onlar kazanamayacaklar. O yüzden basitçe söylüyorum, hükümette kalacağız ve ıslahat talep edeceğiz. On binleri, sessiz çoğunluğu görüyorum ve size söylüyorum, devam edin, gösterin kendinizi ve sesinizi duyurun.” Bunun yanında çok sağcı kümeler Whatsapp üzere uygulamalar üzerinden örgütlenerek silahlanma daveti yapmaktadır.
Riyad-Tahran görüşmeleri
Olaylar bu raddeye gelmeden evvel Tel Aviv’in asıl hesabı ABD ile birlikte Suriye’deki İran ögelerine yönelik büyük operasyonlar yapmak -duruma göre- ülke toprakları içinde stratejik maksatları yok etmekti. Lakin içerideki protestoların şiddeti adeta bir ulusal güvenlik sorununa dönüşmüştür. Başka yandan Suudi Arabistan ile İran ortasındaki diplomatik bağlantıların tekrar başlaması İsrail dış siyasetine değerli bir darbe olmuştur. Bununla birlikte büyük bir güvenlik açığı da ortaya çıkmıştır. Ordu içindeki çatlaklar had safhaya ulaşmıştır. İstihbarat zafiyetlerinin oluşması telaşı de tedirginliği artırmaktadır. Misyondan alınan Savunma Bakanı (aynı vakitte emekli bir general) Gallant, kelam konusu yasanın orduyu parçaladığı ve savaşa hazır olma durumunu tehdit ettiği konusunda ihtarlarda bulunmuştur. İstihbarat servisleri (Mossad, Shin-Bet, Aman) alarm durumuna geçmiş durumdalar. İç karışıklığın Hamas, Hizbullah üzere örgütlere alan açtığı ve cesaretlendirdiğine dair raporlar servis edilmektedir. Mevcut kriz ortamında İran, Hizbullah ya da Hamas’ın İsrail’in savunma potansiyelini test edip etmeyeceği İsrail güvenlik kaynaklarının karşısında büyük bir soru işareti olarak durmaktadır. Bunun bir işareti olarak 13 Mart’ta Megiddo kavşağında gerçekleştirilen EYP saldırısı görülmektedir. Saldırıyı “Celile Kuvvetleri- Yalnız Kurtlar” isimli bir örgüt üstlenmişti. Lakin İsrail güçleri resmi olarak beyan etmese de atağın ardında Hizbullah’ın olduğunu düşünmektedir.
Tel Aviv iç güvenliğe odaklanmışken etrafında yaşanan gelişmeler ve bunların sonuçlarından büyük bir tedirginlik duymaktadır. Çin’in arabuluculuğunda tekrar başlayan Suudi Arabistan-İran diplomatik münasebetleri çerçevesinde iki ülke Dışişleri Bakanı yakın vakitte bir ortaya geliyor. Faysal Bin Ferhan ve Amir Abdullahiyan’ın olası görüşmesinin sonuçları İsrail’i hangi boyutlarda etkileyecek? Öte yandan Nisan ayı başında gerçekleşmesi planlanan Rusya, İran, Suriye ve Türkiye’nin dışişleri bakan yardımcılarının görüşmesi de Tel Aviv’in radarında olacaktır. Bir öteki sorun de İsrail’in İran’ın nükleer faaliyetlerine karşı istediği KC-46 hava yakıt ikmal uçağına olan gereksinimidir. ABD 2020 yılında bu uçağın satışına onay vermişti. Olağan kurallarda İsrail’in 2025 yılından evvel bu stratejik uçağa sahip olması planlanmıyor. Lakin Tel Aviv idaresi uzun vakittir teslimatın hızlandırılmasını talep etmektedir. Son yaşanan sokak olaylarının ortaya çıkardığı durum, ABD’nin teslimatı geciktirmesi riskini barındırmaktadır. Emekli Tümgeneral ve İsrail Ulusal Güvenlik Kurulu’nun eski Lideri Giora Eiland, “ABD idaresi İsrail’in Boeing KC-46A üzere kimi büyük taleplerin erken teslimatını gerçekleştirmesine yardım etmeyebilir” kelamlarıyla bu duruma dikkat çekmiştir.
Ekonomik boyut
Olayların güvenlik boyutunun yanında elbet ekonomik boyutu da mevcut. İsrail Merkez Bankası Lideri kelam konusu ıslahatı geçirmenin ülke iktisadına büyük ziyan vereceği konusunda hükümeti bilgilendirmiştir. Ayrıyeten İsrail’in önde gelen basın kuruluşlarından Haaretz’e nazaran yüzlerce ekonomist, memleketler arası kredi derecelendirme kuruluşları ve önde gelen memleketler arası bankalar misal halde ihtarlarda bulunmuştur.
Hülasa; her yıl Ramazan ayında türlü mazeretlerle Mescid-i Aksa’ya baskınlar düzenleyen, Gazze, Batı Şeria, Ramallah’a saldıran İsrail bu Ramazan’da -gün geçtikçe büyüyen- içerideki sıkıntılarıyla uğraşmaktadır. Bu kaos ortamı ilerleyen devirde iç savaşa evirilebilme potansiyeli de taşımaktadır. Şayet koalisyon hükümeti yakın vakitte düşerse İsrail son dört yıl içinde altıncı kez erken seçime gidebilir. Böylesi bir durumda yapılan anketlere nazaran muhalefet bloğu yine iktidarı ele geçirebilir. Her halükârda sonuç ne olursa olsun yakın periyot İsrail açısından pek de parlak görünmüyor.
Not: Kelam konusu yazı Faruk Önalan’a aittir ve Açık Görüş’ten alınmıştır.